Romanica Wratislaviensia, LII

Romanica Wratislaviensia LII

Rédacteurs du volume –Elżbieta Skibińska et Davide Artico

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

Wrocław 2005

(Acta UniversitatisWratislaviensis No 2810)

Table des matières

LINGUISTIQUE

• Célia BERNEZ, Adjectifs chromatiques et construction morphologique en français 9
• Elżbieta BIARDZKA, Guillemets, italiques et deux-points : « solitaires typographiques du Monde » 21
• Magdalena DAŃKO, Quelques grandes théories de l'acquisition du langage dans la perspective interactionniste 29
• Monika GRABOWSKA, L'interaction et la politesse dans les romans de Boris Vian et leur traduction polonaise 39
• Stefan KAUFMAN, Le terme : unité du discours spécialisé, du lexique spécialisé et de la description terminographique 53
• Natalia PAPROCKA, Les erreurs relatives engendrées par les éléments culturels dans les traductions de textes pragmatiques français réalisées par des étudiants polonais 63
• Monika SZMULEWSKA, Language testing nell'insegnamento-apprendimento dell'italiano come LS 77
• Witold UCHEREK, Remarques sur la traduction en polonais de la locution au fil de suivie d'un nom non temporel 93

LITTÉRATURE

• Ludovico FULCI, Pirandello, Manzoni e la storia 107
• Maurizio MAZZINI, Il fascino delle rive del nord Europa e i suoi riflessi letterari nella prosa del primo Novecento : da Balbec a Travemünde 119
• Maja PAWŁOWSKA, Jean-Pierre Camus, l'évêque romancier 133

Résumés :

• Célia BERNEZ, Adjectifs chromatiques et construction morphologique en français 9

Summary

CHROMATIC ADJECTIVES AND MORPHOLOGICAL CONSTRUCTION INFRENCH

This article is aboutthe means provided by language to build new lexical items to name colours.

Morphologically speakingsome of those words involve a noun in the process of con-struction;semantically, a relation of comparison is made between the entity whose name isused and the property denoted by the new item.

But two differentmorphological operations are possible: either conversion (like orange, rose)or composition (like for rose sparadrap, vert prairie).

The object of thispresentation is to describe the reason why a specific operation is chosen. Itappears that each entity (object of the world) has a certain number ofproperties; they can be ranked according to their degree of stereotypy and itis the place occupied by the prop­erty that will determine the choice of themorphological operation.

To create a word ofcolour by conversion (like orange), the property must be the moststereotypical of the entity; otherwise, a semantic support will be necessary,on the one hand if the property is not stereotypical (rose bonbon) andon the other hand if several properties share the same degree of stereotypy (bleubahamas).

• Elżbieta BIARDZKA, Guillemets, italiques et deux-points : « solitaires typographiques du Monde » 21

Streszczenie

CUDZYSŁÓW,KURSYWA I DWUKROPEK: SAMOTNE ZNAKI TYPOGRAFICZNE W GAZECIE LE MONDE

Autorka omawia rodzaje i funkcje znaków typograficznych,które we francuskiej gaze­cie Le Monde mogą występować samodzielnie, beztowarzystwa innych znaków. Chodzi o cu­dzysłów, kursywę i dwukropek. Zdaniemautorki znaki te pojawiają się w dwóch seriach kon­tekstów: w pierwszej seriitypografia sygnalizuje pewien dystans do cytowanych słów, w dru­giej zaśdystans ten zanika. Szczególny stosunek dziennikarza do cytowanego słowa (iużycie znaku typograficznego) może wynikać z chęci szczególnego potraktowaniajego znaczenia, przynależności do jakiegoś charakterystycznego sposobu mówienia(język więźniów, policyj­ny, polityczny, uczniowski) lub z chęci zaznaczeniamiejsca cytatu w hierarchii cytowanych wypowiedzi prasowych. Znakitypograficzne w serii drugiej nie wyrażają dystansu dziennika­rza wobecjakiegoś słowa, lecz oddzielają tekst techniczny, dziennikarski (paratekst) odwła­ściwego tekstu informacyjnego. Praca oparta jest na Bachtinowskiej teoriipolifonii językowej i stanowi element szerszego projektu badawczegopoświęconego rodzajom i funkcjom przy­toczeń prasowych na przykładziefrancuskiego dziennika Le Monde.

• Magdalena DAŃKO, Quelques grandes théories de l'acquisition du langage dans la perspective interactionniste 29

Streszczenie

KILKAZNACZĄCYCH TEORII PRZYSWAJANIA JĘZYKA W PERSPEKTYWIE INTERAKCYJNEJ

Autorka prezentuje kilka największych teorii dotyczącychprzyswajania języka poprzez interakcje werbalne między członkami danejwspólnoty językowej. W 1875 roku Whitney odrzuca teorię Darwina, uznając, iżjęzyk nie jest funkcją biologiczną człowieka, lecz tworem jednocześnieindywidualnym i społecznym. Porównując instynktowną zdolność chodzenia i nabytązdolność mówienia, Sapir akcentuje, podobnie jak Whitney, główną rolęinterakcji werbalnych, między bardziej i mniej doświadczonymi członkami danejwspólnoty językowej, w rozwijaniu kompetencji lingwistycznych ikomunikacyjnych. Według Jespersena, aby ba­dać proces przyswajania języka,należy koncentrować się nie tylko na obserwacji wypowie­dzi dzieci (podmiotmniej doświadczony), ale również na analizie wypowiedzi do nich kiero­wanychprzez dorosłych (podmiot bardziej doświadczony). Relacja i rozwój interakcjimiędzy nimi jest bardzo ważnym elementem procesu przyswajania języka. Vygotskipotwierdza tę teorię w swoich badaniach, wysuwając koncepcję „sferypotencjalnego rozwoju”, której isto­tą jest właśnie współpraca między ekspertemi początkującym. Adaptując teorię Vygotskiego, Bruner podkreśla, że cechąwyróżniającą człowieka jest nie tylko zdolność uczenia się, ale także zdolnośćnauczania. Jeśli dziecko ma wrodzoną predyspozycję do przyswajania języka, tota predyspozycja wymaga solidnego uporządkowania ze strony towarzyszącegodziecku dorosłego. Podsumowując: aby analizować proces przyswajania języka,niezbędne jest zwrócenie uwagi na naturę i rozwój specyficznych interakcji orazrelację, jaka tworzy się mię­dzy ekspertem i początkującym (nauczającym iuczącym się) w danej sytuacji, w danym kon­tekście. W ten oto sposób interakcjawerbalna przestała być postrzegana jako tło procesu przy­swajania języka, leczstała się jego głównym elementem.

• Monika GRABOWSKA, L'interaction et la politesse dans les romans de Boris Vian et leur traduction polonaise 39

Streszczenie

INTERAKCJAI GRZECZNOŚĆ W POWIEŚCIACH BORISA VIANA I ICH PRZEKŁADZIE NA POLSKI

Artykuł poświęcony jest interakcjom w trzech powieściachBorisa Viana (L'Écume des jours, L'Arrache-coeur i L'Herbe rouge) iich tłumaczeniu na język polski przez Marka Pu-szczewicza. Przez intrakcję słownąrozumiemy wzajemną akcję o charakterze społecznym obejmującą wiedzę społecznieskonwencjonalizowaną, rzeczywistość społeczną i język. Ar­tykuł obejmuje swoimzasięgiem również interakcje pozasłowne wyrażone w opisach postaw lub zachowańoraz w narracji wydarzeń.

Interakcja regulowana jest zasadą współpracy Grice'a iwiąże się z zastosowaniem różnorakich konwencji grzecznościowych, których roląjest łagodzenie odstępstw od tej zasady czynionych w imię ochrony wizerunkupozytywnego lub negatywnego jednego z mówiących. Boris Vian zdecydowanieprzekracza granice wyznaczone przez zasady obowiązujące w społeczeństwiefrancuskim XX wieku, co w jego utworach staje się źródłem nieustannegozaskoczenia i komizmu. Jest to trudne wyzwanie dla tłumacza, szczególnie dlatego,że interakcja osadzona jest w kulturze danej społeczności językowej.

Autorka porównuje interakcje w powieściach Borisa Viana zefektem osiągniętym w przekładzie, zarówno jeśli chodzi o stopień oddalenia odkonwencji społeczno-językowych, jak i ich rolę w tekście powieści.

• Stefan KAUFMAN, Le terme : unité du discours spécialisé, du lexique spécialisé et de la description terminographique 53

Streszczenie

TERMIN:JEDNOSTKA KOMUNIKACJI SPECJALISTYCZNEJ, LEKSYKI SPECJALISTYCZNYCH ODMIAN JĘZYKAI OPISU TERMINOLOGICZNEGO

Autor omawia różnice między terminem, oznaczeniem pojęcia ijednostką opisu termi­nologicznego a, z jednej strony, specjalistycznym wyrazemtekstowym, z drugiej - wyrazem - leksemem specjalistycznych odmian języka.Rozróżnienia te, często pomijane w literaturze przedmiotu, pozwalają z jednejstrony ukazać we właściwym świetle niektóre twierdzenia klasycznej teoriiterminologii (niezmienność terminu, brak polisemii i synonimii, pojęcie jakowyłączne znaczenie terminu) jako cechy terminu, celu działalnościterminologicznej, nie zaś wyrazu tekstowego lub leksemu specjalistycznego. Zdrugiej strony rozróżnienie leksemu specjalistycznego i terminu pociąga za sobąpewne konsekwencje dotyczące budowy zbioru danych terminologicznych (słownika),w szczególności - konieczność dodania do dwóch istniejących poziomów opisu:pojęciowego i dotyczącego terminów, poziomu nowego, dotyczą­cego leksemówspecjalistycznych.

• Natalia PAPROCKA, Les erreurs relatives engendrées par les éléments culturels dans les traductions de textes pragmatiques français réalisées par des étudiants polonais 63

Streszczenie

BŁĘDYWZGLĘDNE DOTYCZĄCE ELEMENTÓW KULTUROWYCH W STUDENCKICH TŁUMACZENIACH TEKSTÓWUŻYTKOWYCH Z FRANCUSKIEGO NA POLSKI

Celem autorki jest analiza błędów względnych, czyliwynikających z nieprzestrzegania zaleceń i potrzeb zleceniodawcy, w polskichprzekładach francuskich tekstów użytkowych. Analiza obejmuje te błędy względne,które są rezultatem nieprzestrzegania lub nieuwzglę­dnienia warunków odbioruprzekładu (celu i odbiorcy), a dokładniej - te, które powstają w ze­tknięciu z elementamikulturowymi obcymi dla odbiorców przekładu. Tłumacz, napotykając takielement, musi zadecydować, jak z nim postąpić: zostawić, zastąpić innym,objaśnić lub pominąć. Każda jego decyzja pociąga za sobą kolejne wybory, które,gdy nie są adekwatne do sytuacji przekładu, mogą wywołać błędy względne.

• Monika SZMULEWSKA, Language testing nell'insegnamento-apprendimento dell'italiano come LS 77

Streszczenie

SPRAWDZANIEI OCENIANIE UMIEJĘTNOŚCI W PROCESIE NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ JĘZYKA WŁOSKIEGO

Zagadnienia kontroli i oceny w nauczaniu języków obcychstanowią jeden z trudniej­szych elementów pracy dydaktycznej. Autorka przybliżatematykę language testing w odnie­sieniu do nauczania-uczenia sięgramatyki włoskiej, opierając się na założeniach nowoczesnej glottodydaktyki iodnosząc się do wytycznych zawartych w odpowiednich dokumentach Ra­dy Europy, akończąc na publikacji wyników badań prowadzonych w zakresie efektywnościkontroli bieżącej i okresowej. W pierwszej części artykułu poruszone zostałykwestie ogólne dotyczące kontroli i oceniania oraz ich funkcji, rodzajów testówi kryteriów ich poprawności; druga dotyczy praktycznego wymiaru procesówkontroli i oceniania w świetle badań prowa­dzonych wśród studentów.

• Witold UCHEREK, Remarques sur la traduction en polonais de la locution au fil de suivie d'un nom non temporel 93

Streszczenie

O POLSKICH PRZEKŁADACH KONSTRUKCJI A U FIL DE + RZECZOWNIKNIECZASOWY

W artykule badane są polskietłumaczenia francuskich konstrukcji: przyimek au fil de + rzeczownik nieczasowy (Nnt). Wpozycji rzeczownika występują w zgromadzonym korpusie przede wszystkim nazwy różnychczynności, procesów i stanów oraz wyraz eau (‘woda'). Z analizy przekładów wynika, że wpolszczyźnie brakuje takich odpowiedników, które mia­łyby zarówno zbliżone znaczenie, jaki dystrybucję. Na wybór odpowiednika francuskiej kon­strukcji au fil de +Nnt ma wpływ semantyzm rzeczownika poprzyimkowego oraz to, czy kon­tekst implikuje jedynie powtarzalnośćdanej czynności, czy też jej intensyfikację.

• Ludovico FULCI, Pirandello, Manzoni e la storia 107

Résumé

PIRANDELLO, MANZONI ET L'HISTOIRE

Dans le présent article on étudie lescorrélations entre la nouvelle de Pirandello La trage­dia di un personaggio[La tragédie d'un personnage] et la vogue „manzonienne", avec uneréférence particulière à ce qu'on peut définir „question du temps historiquedans la narration”. Une telle question est explicitement posée par le hérosprincipal de la nouvelle, qui déclare avoir un système (celui d'une lunetteretournée) pour éloigner les événements présents en les plaçant dans un tempslointain.

Pour l'auteur du présent article, ils'agirait d'une prise de distance par rapport aux positions de Benedetto Croce- critique sévère de l'essai sur l'Humorisme de Pirandello et défenseurde sa fameuse théorie selon laquelle „toute histoire est actuelle”. Le hérosprincipal de la nouvelle de Pirandello, qui est un philosophe, renverse lepostulat de Croce et suggère que dans un récit historique il y a des stratégiespour s'éloigner d'une source actuelle de préoccupations, d'inquiétudes et desoucis, justement parce que le présent, en tant que tel, est vivant et faitsouffrir.

• Maurizio MAZZINI, Il fascino delle rive del nord Europa e i suoi riflessi letterari nella prosa del primo Novecento : da Balbec a Travemünde 119

Streszczenie

FASCYNACJAWYBRZEŻEM PÓŁNOCNEJ EUROPY I JEJ ŚLADY W PROZIE POCZĄTKU XX WIEKU: Z BALBEC DOTRAVEMÜNDE

Świat antyczny nie znał fascynacji morzem. Nie ma jejśladów nawet w Odysei, morskim eposie par excellence. Literaturarzymska z kolei ugruntowała obraz Morza Śródziemnego, który ciążył naswobodnej, osobistej percepcji krajobrazu śródziemnomorskiego ze stronypodróżników do XIX wieku. Chrześcijaństwo upowszechniło przerażający obrazmorza i wybrzeża jako reliktu po potopie, znaku winy człowieka i ostrzeżeniaprzed boskim gniewem. Na przełomie XVII i XVIII wieku w Holandii narodził siępodziw dla morza i ludzi, którzy z niego żyją, ale „odkrycie morza”, jegopiękna i walorów leczniczych zawdzięczamy XVIII-wiecznej Anglii. Prymatpółnocnego wybrzeża przetrwał do połowy XIX wieku, ale można dostrzecfascynację nadmorskim krajobrazem północnym jeszcze w takich arcydziełach pro­zypierwszej połowy XX wieku, jak W poszukiwaniu straconego czasu M.Prousta, w którym kąpielisko Balbec jest miejscem odkrywania fałszu świata,zmienności ról społecznych i gry pozorów, oraz Buddenbrookowie T. Manna,gdzie plaża w Travemünde staje się przestrzenią przelotnego marzenia Toni omożliwości kształtowania własnego losu.

• Maja PAWŁOWSKA, Jean-Pierre Camus, l'évêque romancier 133

Streszczenie

JEAN-PIERRECAMUS, BISKUP ROMANSOPISARZ

Biskup Jean-Pierre Camus,jeden z czołowych romansopisarzy pierwszej połowy XVII wieku, pisarstwo swojetraktował jako posłannictwo i dążył do zastąpienia popularnych wów­czasromansów powieścią pobożną, by w ten sposób ewangelizować zwyczajowych czytelni­kówtego typu lektur. Bycie duszpasterzem i romansopisarzem było w owych czasach zzało­żenia sprzeczne, gdyż Kościół potępiał powieści, uważając je zademoralizujące. Utwory swo­je Camus opatrywał wstępem lub posłowiem, w którychrekomendował dzieła jako moralnie pożyteczne oraz ostro potępiał współczesne muromanse i ich autorów. Krytyka romansu, przeważająca w wypowiedziachteoretycznych Camusa, nie jest jednak pełna. Pewne zawar­te w nich uwagiukazują jego fascynację tym gatunkiem oraz przyjemność, jaką czerpał ze swejtwórczości. Uwarunkowania etyczne i estetyczne czasów, w których tworzył Camus,sprawiły, iż jego autentyczna skłonność pisarska została ukryta pod swoistąautokreacją, ma­jącą na celu zjednanie mu przychylności moralistów. PragnienieCamusa, by zadowolić kry­tyków, ukazuje siłę oddziaływania konwencji etycznychi literackich w jego epoce. Wypowie­dzi, w których popiera on romans, sąnatomiast dowodem na siłę oddziaływania i atrakcyj­ność gatunku orazzapowiadają jego przyszły sukces.