Revue
Nouvelle parution
 Romanica Wratislaviensia, LI

Romanica Wratislaviensia, LI

Publié le par Vincent Ferré (Source : Elzbieta Skibińska)

Romanica Wratislaviensia LI

Volume dédié au Professeur Józef Heistein àl'occasion de ses 80 ans

Rédacteurs du volume –Justyna Łukaszewicz et Stefan Kaufman

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego

Wrocław 2004

(Acta UniversitatisWratislaviensis No 2667)

Table des matières

LINGUISTIQUE

  • Davide ARTICO, Lessico di origine germanica nell'italiano medievale 9
  • Elżbieta BIARDZKA, Le « Monde » du déjà dit. Typographie au service de l'hétérogénéité énonciative dans la presse 23
  • Monika GRABOWSKA, Quelques remarques sur la place des pronoms de la troisième personne dans l'interaction verbale 33
  • Stefan KAUFMAN, Le microsystème notionnel du tourisme et sa description terminographique 49
  • Claire RÉTAT-FRYDRYSZAK, La philologie romane en Europe centrale et en France au XIXe siècle 75
  • Elżbieta SKIBIŃSKA, Traduire en polonais on dans sa spécificité delermienne: une tâche impossible ? 83
  • Regina SOLOVÁ, L'humour vianesque dans les traductions polonaises 101
  • Witold UCHEREK, La construction à + adjectif + coups + de dans la traduction polonaise 119

LITTÉRATURE

  • Katarzyna BIERNACKA-LICZNAR, Due vite due realtà : il caso di Pascal D'Angelo – il poeta sconosciuto? 141
  • Bruno DONDERI, Images de la Révolution américaine dans le roman Honorine Clarins de P.J.-B. Nougaret 151
  • Ludovico FULCI, Forme, temi e caratteri della filosofia italiana dal Medioevo agli inizi dell'età contemporanea 165
  • Joanna JAKUBOWSKA-CICHOŃ, L'incomplétude dans Moderato Cantabile de Marguerite Duras – aspects linguistiques 179
  • Diana KOZIŃSKA-DONDERI, Tra parole e immagini – Itinerari artistici di Joanna Pollakówna 193
  • Maurizio MAZZINI, Mont-Oriol : come ti invento una città termale 201
  • Maja PAWŁOWSKA, La vérité et la vraisemblance, l'histoire et le roman dans quelques écrits théoriques du XVIIe siècle (Camus, d'Aubignac, Huet) 213

Résumés :

  • Davide ARTICO, Lessico di origine germanica nell'italiano medievale 9

Streszczenie

NIEKTÓRE PRZYKŁADY LEKSYKALNYCH WPŁYWÓW JĘZYKÓW GERMAŃSKICH NAŚREDNIOWIECZNE JĘZYKIROMAŃSKIE W ITALII

Zagadnienie leksykalnych wpływówjęzyków germańskich na włoski jest bardzo złożone pod względem synchronicznym idiachronicznym. Z jednej strony bowiem wpływy zaczęły się już w V w. n.e. i trwają do dziś, zdrugiej zaś nie dotyczą tylko nowości technicznych, lecz rów­nież dziedzin, w których oddawna istnieje bogate słownictwo romańskie.

W artykule omówione są cztery odrębneproblemy historii języka, a mianowicie: wpływ średniowiecznej dwubiegunowej kulturyromańsko-germańskiej na języki Półwyspu Apeniń­skiego do VIII wieku, funkcjedenotacyjne i konotacyjne zapożyczeń z języków germańskich, poszczególne aspektyfonologiczne w procesie przekształcania germańskich wyrazów w języ­kach romańskich Italii oraz przykładygermańskich zapożyczeń w języku toskańskim w XIII w.

Nieunikniony problem metodologicznyzwiązany z badaniami w tym zakresie stanowi brak oryginalnych tekstów w językachgermańskich, którymi posługiwano się w wiekach średnich na PółwyspieApenińskim. Z tego powodu przykładowe wyrazy analizowane w artykule są forma­mi zrekonstruowanymi lubpochodzą ze średniowiecznych tekstów germańskich odnalezionych w innych krajach Europy.

  • Elżbieta BIARDZKA, Le « Monde » du déjà dit. Typographie au service de l'hétérogénéité énonciative dans la presse 23

Streszczenie

TYPOGRAFIANA USŁUGACH POLIFONII. NA PRZYKŁADZIE DZIENNIKA „LE MONDE”

Autorkazajmuje się znakami typograficznymi stosowanymi w renomowanym francuskimdzienniku „Le Monde”. Jej zdaniem znaki te mają przede wszystkim za zadanieuwypuklić polifoniczny charakter zawartego w gazecieprzekazu informacji. Polifonia rozumiana jest tu za Bachtinem jako właściwośćkażdego tekstu. Słowa, których używa nadawca, nigdy nie są słowami nowymi - jużgdzieś, kiedyś przez kogoś zostały wypowiedziane i echa tych wcześniejszychwypowiedzi pobrzmiewają w wypowiedzi właśnie tworzonej. Nadawca może jedy­niebardziej lub mniej świadomie i bardziej lub mniej jednoznacznie sygnalizowaćodbiorcy, że w jego tekście chodzi o słowo cudze, jedynie przytoczone.Wyznacznikami tej „cudzości” w analizowanej gazecie są dwa rodzaje znaków:cudzysłów i kursywa.

W wielu kontekstach różnych przytoczeń (mowa niezależna,tzw. wyspy tekstowe) te dwa znaki współwystępują. Chodzi wtedy o graficznewyróżnienie słów cytowanych „na żywo”, bezpośrednio i natychmiast, w niewielkimodstępie czasowym między ich wypowiedzeniem a ich publikacją.

W innych kontekstach występuje jedynie cudzysłów, kursywazaś zanika. Należy tu rozróżnić trzy sytuacje. W pierwszej chodzi oprzytoczenie czyjejś wypowiedzi lub sformułowania, które nie ma już charakterunewsa, lecz, kojarzone z określoną sytuacją komunikacyjną, zostaje przechowanew magazynie społecznej świadomości językowej i dzięki temu przytoczo­ne wwypowiedzi właśnie tworzonej. W drugiej sytuacji mamy do czynienia z zabiegiemdziennikarskim - rodzajem „przytoczenia z przytoczenia”. Krótko mówiąc, wtytule lub w podtytule dziennikarz umieszcza w cudzysłowie cytat zobszerniejszych cytatów zamieszczonych w tekście głównym. Wreszcie w trzeciejsytuacji, która dotyczy jedynie „wysp tekstowych”, cu­dzysłów odsyła do pewnegodziennikarskiego metajęzykowego komentarza odnoszącego się do słów użytych wopisie jakichś zdarzeń - z braku innych, „lepszych” słów - których ade­kwatność,z różnych powodów, budzi wątpliwości. W tym ostatnim przypadku głos dzienni­karzazdecydowanie wzmacnia silnie polifoniczny charakter prasowego tekstu.

Tekst prasowy zdaje się reżyserować i przedstawiać rodzajrozpisanego na wiele głosów spektaklu słowa.

  • Monika GRABOWSKA, Quelques remarques sur la place des pronoms de la troisième personne dans l'interaction verbale 33

Streszczenie

KILKAUWAG NA TEMAT ZAIMKÓW TRZECIEJ OSOBY W INTERAKCJI SŁOWNEJ

W teorii Emile'a Benveniste'a zaimek il pełni w pewnej mierze funkcję służebną wo­bec je i tu.W niniejszym artykule pragniemy udowodnić, że zaimek trzeciej osoby niejest wyłączony z interakcji. Na przykładach zaczerpniętych ze sztuki teatralnejRogera Vitraca Victor ou les enfants au pouvoir (1928) pokazujemy, że ilmoże zastąpić zarówno pierwszą, jak i drugą osobę. Rozważania te prowadząnas do próby opracowania stereotypu zaimka trzeciej osoby w interakcji słownej.

  • Stefan KAUFMAN, Le microsystème notionnel du tourisme et sa description terminographique 49

Summary

THE CONCEPTUAL FIELD OF THE TOURISM AND ITSTERMINOGRAPHICAL DESCRIPTION

The article isan attempt to show the way that leads from the data found in the documentstowards the terminographical description which respects the place of certainconcepts in the conceptual system of their subject field and their relationwith other concepts. The analysis of two conceptual fields of the subject fieldof tourism, the classification of the travellers and the divisions of thetourism are based on two fragments of Recommendations on Tourism Statistics publishedby World Tourism Organization (in French). Drawing up the con­ceptual networkof each field and comparing them in one chart allows to propose the entries fora dictionary, taking into account the place of each concept in the system. Theconclusions concerning the usefulness and the modes of applying differentanalytic categories (dependent and independent characteristics, generic relation,conjunction and disjunction of the con­cepts) and the influence which theapplication of them can have on the definition. Moreover, the analysis of thefield “tourism” shows that the main rule of classification is the “point ofview” of the tourism organisers, what in some points leads to upsetting thepurely logical criteria.

  • Claire RÉTAT-FRYDRYSZAK, La philologie romane en Europe centrale et en France au XIXe siècle 75

Summary

ROMANCE PHILOLOGY IN FRANCE AND CENTRAL EUROPE IN THE19th CENTURY

Philological studies belong to anold cultural tradition shared by countries of Western as well as Eastern andCentral Europe, but Romance philology has emerged as a science and a disciplineduring the 19th century, when Germany politically dominated the central area ofEurope. In spite of various attempts made by French scientific and politicalpersonalities all along the 19th century, the French institutions have failedto adopt the “tGerman” model of Romance philology. The Germancultural influence in this field has been much more powerful in the centralpart of Europe. As a matter of fact, the word “philology” is until now largelyused to designate a science, a field of studies and the institutions in whichthis type of research and studies is carried out, whereas it is rarely used inFrance where it refers to a very limited field of scientific research on texts.

  • Elżbieta SKIBIŃSKA, Traduire en polonais on dans sa spécificité delermienne: une tâche impossible ? 83

Streszczenie

ONPHILIPPE'A DELERMA W POLSKIMPRZEKŁADZIE

Zewzględu na swoje uzależnienie od kontekstu, umożliwiające różne interpretacjeodniesień, francuski zaimek nieosobowy on może stanowić interesującyśrodek konstruowania świata przedstawionego. Przykładem jest jego wykorzystanieprzez Philippe'a Delerma w zbio­rze miniopowiadań La première gorgée debière et autres plaisirs minuscules, gdzie on jest jedy­nymelementem odsyłającym do głównej postaci. Jednocześnie zaś te możliwościinterpreta­cyjne zaimka mogą stanowić źródło trudności w przekładzie. Celemartykułu jest sprawdzenie, jak różne sposoby tłumaczenia zaimka on funkcjonująw przekładzie opowiadania Inhalation.

  • Regina SOLOVÁ, L'humour vianesque dans les traductions polonaises 101

Streszczenie

HUMOR BORISA VIANA W POLSKICH PRZEKŁADACH

Autorka próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakimstopniu humor słowny Borisa Viana jest przekładalny. Klasyfikacja i analizagier słownych, neologizmów, zniekształceń dziecięcych wyliczanek oraz nazwwłasnych ukazuje przede wszystkim wielość strategii stosowa­nych przez tłumaczy(zachowanie sensu i/lub mechanizmu oryginału, kompensacja itp.). Nie­licznepotknięcia tłumaczy nie zaburzają humorystycznego wydźwięku powieści Viana, oczym świadczą przytoczone recenzje młodych polskich czytelników.

  • Witold UCHEREK, La construction à + adjectif + coups + de dans la traduction polonaise 119

Streszczenie

KONSTRUKCJA Á + PRZYMIOTNIK + COUPS +DE W TŁUMACZENIU NA JĘZYK POLSKI

Przedmiotemartykułu jest francuska konstrukcja à+ przymiotnik + coups + de. W szczególności chodzi o ustalenieparadygmatu przymiotnikowego, tzn. określenie, jakie przymiotniki mogą wystąpićw charakterze rozwinięcia rzeczownika coups.Analiza korpusu wykazuje, że paradygmat ów tworzą grands (à grands coupsde), petits (à petits coups de), longs (à longs coups de) i larges (à larges coups de). Najczęściej występującą konstrukcją jest àgrands coups de. Z analizy polskich przekładów konstrukcji à + przymiotnik+ coups + de wynika brak kategorialnych algorytmów przekładowych,ponieważ nie ma w polszczyźnie odpowie­dników o podobnym znaczeniu idystrybucji. Tłumacząc à grands coups de, należy w pierw­szej kolejnościwybrać odpowiednik rzeczownika coup. Na ów wybór wpływa rzeczownik sta­nowiącyprawostronny kontekst à grands coups de. W zależności od sposobu przekładu coup wybierasię odpowiednik przymiotnika grand. W rezultacie otrzymujemy bardzo zróżnicowa­ne odpowiedniki wyrażeniaà grands coups de: odgrup nominalnych w narzędniku po całe zdania z czasownikiem oddającym częściowoznaczenie tej konstrukcji.

  • Katarzyna BIERNACKA-LICZNAR, Due vite due realtà : il caso di Pascal D'Angelo – il poeta sconosciuto? 141

Streszczenie

PASCALD'ANGELO - POETA NIEZNANY

Artykuł poświęcony jest Pascalowi D'Angelo i historiiemigracji włoskiej w Stanach Zjed­noczonych w latach 1910-1921.

Pascal D'Angelo (1894-1932), poeta i pisarz samouk, urodziłsię w Introdacqua (L'Aquila) w 1894 roku. W 1910 roku wyemigrował razem zeswoim ojcem do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował jako robotnik i odkryłswoje zamiłowanie do poezji. Przybył do Ameryki, jak wielu innych młodychludzi, z nadzieją na polepszenie swojej sytuacji ekonomicznej i z chęcią zmianyswojego dotychczasowego życia. W 1918 roku podjął pierwsze próby literackie,które nie doczekały się jednak publikacji. Pod koniec 1921 roku zaprezen­towałtrzy poezje na konkursie ogłoszonym przez gazetę „The Nation”. Dzięki dyrektorowiczasopisma, Carlowi Van Dorenowi, D'Angelo został zauważony przez amerykańskąpubliczność. Jego poezje zostały opublikowane i spotkały się z gorącymprzyjęciem amerykańskiej krytyki. W 1924 roku ukazała się jego powieśćautobiograficzna Son of Italy, w której D'Angelo opisuje swoje rodzinnestrony, życie w Abruzzo, jak również swoje życie jako emigran­ta, problemyrobotników w Stanach Zjednoczonych.

Życie Pascala D'Angelo jest niezapomnianym przykłademrealizacji marzeń biednego włoskiego chłopaka, a zarazem autentycznym głosememigranta, który ukazuje nam swoje doświadczenia emigracyjne.

  • Bruno DONDERI, Images de la Révolution américaine dans le roman Honorine Clarins de P.J.-B. Nougaret 151

Riassunto

IMMAGINI DELLA RIVOLUZIONE AMERICANA NEL ROMANZO HONORINECLARINS DI P.J.-B. NOUGARET

Nel presentearticolo, dopo aver sinteticamente esposto l'argomento, abbiamo citato le operenarrative rappresentative del genere, soffermandoci, in seguito sull'analisidel romanzo Honorine Clarins di Nougaret. Abbiamo trattato dei diversiaspetti della narrazione, sunteggiando a grandi linee l'argomento ed esaminandoalcuni aspetti topici e ricorrenti in altre produzioni letterarie. L'immaginedell'America, della Rivoluzione americana e dei suoi principali attori, presentenell'ambito della storia narrata, è stata letta alla luce della confrontazionecon altri testi coevi di carattere non finzionale. Dopo queste premesse,abbiamo trat­tato delle „utopie” dell'autore - e della loro fragilità - che sievincono dalle trame del narrato, segnatamente quella riguardante il destinodell'Indiano americano, visto attraverso il prisma di un sostanziale ottimismoda parte del Nostro suggeritogli dalle più recenti conquiste democratiche elibertarie ottenute dai nascenti Stati Uniti d'America.

  • Ludovico FULCI, Forme, temi e caratteri della filosofia italiana dal Medioevo agli inizi dell'età contemporanea 165

Summary

FORMS, SUBJECTS AND ASPECTS OF ITALIAN PHILOSOPHY FROMMIDDLE AGES TO THE 20th CENTURY

Why could the Italianphilosophy not be conceived? All the peoples in the world have theirphilosophy, their artistic, literary, religious and cultural tradition. Instudying some fundamental aspects of Italian culture, it could be discoveredthat European nations had been living for a long time according to their ownmentality and culture, under the so-calledAncien Régime. Therefore an inquiry about the relevance and thenature of image has to be considered the essence of the philosophical studiesin Italy. Here Fine Arts, Religion and alchemy had been manipulating thoughtsand things for many centuries.

Why are dialogues,articles, short papers literary forms so typical of the philosophical researchafter Renaissance? What about self-irony in the Italian theatre? Why is thecharacter of Don Juan so Italian? Perhaps all this has its origin in the newinterest of the European philosophy in conceptual dimension of doubt, thatgives special forms and aspects to the Italian culture, with its ownsensibility to doubt.

  • Joanna JAKUBOWSKA-CICHOŃ, L'incomplétude dans Moderato Cantabile de Marguerite Duras – aspects linguistiques 179

Streszczenie

JĘZYKOWE ASPEKTY NIEDOPOWIEDZEŃ W MODERATO CANTABILE MARGUERITEDURAS

Każde dzieło literackie jest ze swej natury niekompletne,co znaczy, że zawiera nieskoń­czoną ilość miejsc niedookreślenia. RomanIngarden nazywa tekst „szkieletem”, który czytel­nik konkretyzuje według własnych doświadczeń iumiejętności. Umberto Eco natomiast nazywatekst „mechanizmem leniwym”, który chce powiedzieć tylko tyle, ile musi, abybyć zrozumianym. Miejscaniedookreślenia mogą jednak pojawić się w tekście jako element świa­domej strategii dyskursywnej, która ma zachęcićczytelnika do aktywnego udziału w aktuali­zowaniu tekstu. Takie niedopowiedzenia, które można nazwać strategicznymi,są podstawo­wym źródłem napięcia, jakie tworzy się w procesie czytania. Mogąone pojawiać się na róż­nychpoziomach utworu: językowym, narracyjnym oraz znaczeniowym. ModeratoCantabile Marguerite Duras jest powieścią, w której niedopowiedzeniastrategiczne są cechą dominu­jącą i dotyczą wszystkich poziomów utworu. Wwarstwie językowej -już na poziomie poszcze­gólnych zdań - można wyróżnićliczne środki, dzięki którym powstają miejsca niedookreślenia utrudniającezrozumienie opowiedzianej historii. Moderato Cantabile nie jest jednakpo­wieścią nieczytelną - autorka daje uważnemu czytelnikowi szansę nauzupełnienie części nie­dopowiedzeń. Robi to przede wszystkim za pomocąpowtórzenia, które, podobnie jak niedopowiedzenie, jest właściwością każdego dzieła,ale może też być elementem świadomej strategii. W Moderato Cantabile powtórzenianie są przypadkowe i spełniają przede wszyst­kim funkcję informacyjną: pomagajązrozumieć historię czytelnikowi zdezorientowanemu nadmiarem niedopowiedzeń.

  • Diana KOZIŃSKA-DONDERI, Tra parole e immagini – Itinerari artistici di Joanna Pollakówna 193

Résumé

LA PAROLE ET L'IMAGE - ITINÉRAIRES ARTISTIQUES DE JOANNA POLLAKÓWNA

Cet article est consacré à JoannaPollakówna en tant que critique d'art et, en particulier à ses essais sur lapeinture italienne, nés de la reflexion d'une poétesse qui sait joindre, avecbonheur, inspiration poétique, sens esthétique et connaissances techniques.Après avoir fixé les termes de l'ekphrasis comme genre littéraire,possédant une étendue qui dépasse les définitions communes, nous avons essayéd'en retrouver les caractères originels et, en même temps novateurs, à traversla „lecture” de Joanna Pollakówna. Nous avons decelé les traits saillants de saprose poétique, en proposant au lecteur des échantillons de ses ouvrages - enparticulier de Weneckie tęsknoty - où se manifeste sa sensibilitécritique ainsi que le pouvoir évocateur de la parole poétique.

  • Maurizio MAZZINI, Mont-Oriol : come ti invento una città termale 201

Streszczenie

MONT-ORIOL:JAK WYMYŚLIĆ UZDROWISKO

PowieśćGuy de Maupassanta Mont-Oriol zajmuje szczególne miejsce wśród dziełliterackich, których akcja rozgrywa się w uzdrowisku. Powieść ta jest bowiempoświęcona narodzinom i rozwojowi miasta uzdrowiskowego i przypada na ważnyokres, w którym bogate, przedsiębiorcze mieszczaństwo - reprezentowane wutworze przez żydowskiego bankiera Andermatta - stopniowo opanowywało życiegospodarcze i towarzyskie kurortów, lansując własne wartości i wzorcepostępowania. Wnikliwe, pozbawione złudzeń spojrzenie autora ukazuje typowe dlamieszczaństwa tej epoki traktowanie tego rodzaju miejscowości jako poligonudoświadczalnego kreowania niektórych zjawisk, które będą cechowały społeczeństwo masowe: konsumpcjonizm,komercjalizacja sfery usług zdrowotnych, organizowanie wol­nego czasu naszeroką skalę, instrumentalne podejście do nauki, wszechobecna reklama.Wszystkie te zjawiska pisarz uważnie rejestruje. Za parawanem szablonowejhistorii zakaza­nej miłości Maupassant przekazuje nam także sporą dawkę wiedzyo uzdrowiskowym życiu fin de siècle, znajdującej potwierdzenie wopracowaniach naukowych poświęconych historii zdrojownictwa.

  • Maja PAWŁOWSKA, La vérité et la vraisemblance, l'histoire et le roman dans quelques écrits théoriques du XVIIe siècle (Camus, d'Aubignac, Huet) 213

Streszczenie

PRAWDA A PRAWDOPODOBNOŚĆ, HISTORIA A POWIEŚĆ W KILKUPISMACH TEORETYCZNYCH XVII WIEKU (CAMUS, D'AUBIGNAC, HUET)

Rozwojowi siedemnastowiecznejpowieści francuskiej towarzyszą pierwsze próby stworzenia poetyki tego gatunku.Teoretycy tacy jak Camus, d'Aubignac oraz Huet próbują określić status powieścina tle gatunków literackich uznawanych w doktrynie klasycznej. Punktemodniesienia tych rozważań jest pogląd Arystotelesa zawarty w Sztuce poetyckiej i ustalający re­lacje międzyprawdą, jako domeną historii, oraz nadrzędną wobec niej prawdopodobnością (vraisemblance),jako domeną poezji. Tworzący w pierwszej połowie wieku Camus pojęcie prawdyprzenosi z historii na teksty zawarte w Piśmie Świętym oraz na wydarzenia,które zna z własnego doświadczenia i literacko transponuje. Prawdopodobnościprzyznaje rolę podrzęd­ną wobec chrześcijańskiej prawdy moralnej, określając tępierwszą jako rodzaj łącznika lo­gicznego powieści. Tematykę z historiiantycznej wyklucza z romansu. D'Aubignac rozgranicza historię i powieść. Uznającprawdę moralną historii antyku, wykazuje, że może ona istnieć w romansie.Akceptuje jednak powieści, których tematyka jest całkowicie zmyślona. Muszą onespełniać warunek prawdopodobności, którą krytyk rozumie jako wewnętrzną logikędzie­ła i zgodność z ogólnie przyjętymi sądami. Huet, piszący w drugiej połowiewieku, powiela w swoich sądach koncepcję Arystotelesa, przyjmując, że powieśćtematykę swoją powinna czerpać z historii antycznej. Prawdopodobność jestprzedstawiona jako, nadrzędna wobec zda­rzeń historycznych, logiczna zasadakonieczności, porządkująca i generalizująca historię oraz nadająca faktomznaczenie moralne.

  • Adresse :
    Wroclaw, Pologne